کلاه شهرزادی می‌خوای یا عطارانی؟
گشتی در کلاه‌فروشی قدیمی لاله زار
زهرا اردشیری| خبرنگار:
دقیقاً 90 سال پیش بود که کلاه سر گذاشتن تبدیل به یک اجبار برای مردان شد. به دستور رضاشاه همه قشرها باید کلاه به سر می‌گذاشتند؛ کلاه شاپو. تنها روحانیون از این قانون مستثنا بودند. بقیه مردها باید کلاه عمامه‌ای و کلاههای سنتی خود را از سر بر می‌داشتند و کلاهی را بر سر می‌گذاشتند که بعدها به کلاه پهلوی معروف شد.
این‌طوری بود که بازار کلاه‌فروشی و کلاه‌دوزی و علاقه‌مندی به کلاههای متفاوت از همان 90 سال پیش بین مردم شکل گرفت. آن زمان کلاه‌فروشی یکی از مشاغل پردرآمد و لوکس بود تا اینکه کم‌کم رونقش کم شد و حالا دیگر تک و توک مشتری دارد. کلاه‌فروشی «رحمت اللهی» در لاله‌زار قدیمی‌ترین مغازه کلاه‌فروشی تهران است که هنوز مشتری‌های ثابت دارد.
لاله‌زار را که بشناسید حتماً تنها مغازه کلاه‌فروشی آن را هم می‌شناسید. مغازه‌ای صد ساله که 60 سال است در آن فقط کلاه می‌فروشند. این، تنها مغازه لاله‌زار است که هنوز به همان شکل و شمایل قدیمی کار می‌کند و کاروکاسبی‌اش را تغییر نداده است. درکلاه‌فروشی رحمت اللهی از انواع کلاههای شاپو و نقاب‌دار تا کلاههای زنانه و حتی کلاههای پشمی به چشم می‌آید.
«جواد رحمت اللهی» که از 5 سالگی همراه پدرش در مغازه کلاه‌فروشی کار کرده است تعریف می‌کند: «تولیدی خورشید نخستین و بزرگ‌ترین کارخانه تولید کلاه بود؛ با کارگران بسیار زیاد. 100مدل کلاه می‌دوختند و کارگرانی داشت که هر کدام متخصص یک مدل کلاه بودند؛ کلاههای مصری، ایتالیایی، فرانسوی، انگلیسی و...» او توضیح می‌دهد: «کارخانه خورشید حالا تبدیل به پاساژی در ابتدای لاله‌زار شده. چند کلاه‌فروشی دیگر در لاله‌زار بود که حالا همه آنها تبدیل به مغازه لوسترفروشی شده است. هیچ‌کدام از کلاه‌فروشی‌های قدیم جز ما باقی نمانده‌اند.»
کلاه ایتالیایی جانشین کلاه ایرانی
سال‌های 1350 تا 1353 بود که کلاههای ایتالیایی آمد و صنعت کلاه‌دوزی را از بین برد. کلاه ایتالیایی همان کلاه شاپو خودمان بود که بین مردم به کلاه ایتالیایی معروف شد. به این دلیل که به دستور پهلوی دوم این کلاه‌ها از ایتالیا وارد ایران می‌شد که سبب تعطیلی دوخت و‌دوز در ایران شد. همه مدل کلاه از ایتالیا با مدل‌ها، پارچه‌ها و طرح‌های زیبا می‌آمد و یک سوم و یک چهارم آنچه در کشور تولید می‌شد قیمت می‌خورد.
رحمت اللهی توضیح می‌دهد: «پدرم می‌گوید در دوره‌ای که استفاده از کلاههای ایتالیایی زیاد شد هر تاجری راغب بود از این کلاه‌ها بیاورد. آن زمان پدربزرگم کارخانه داشت و کلاه تولید می‌کرد که با ورود کلاههای ایتالیایی برای همان کارخانه یکی، 2 شاگرد ماند. 2 تا چرخ گذاشته بود و همین‌جا در مغازه کار می‌کرد. الان هم که کلاههای چینی، بازار را اشباع کرده همین 2 چرخ هم دیگر کار نمی‌کند.» خانواده حبیب‌الله همچنان به حرفه‌شان عشق می‌ورزند و دوست دارند تا زمانی که زنده هستند این مغازه با تمام کلاه‌هایش در میان زرق و برق لوسترهای لاله‌زار باقی بماند و یاد لاله‌زار قدیم را زنده نگه دارد.
کلاه شاپو هیچ‌وقت از مد نیفتاد
از همان ابتدا که کلاه سر گذاشتن رونق گرفت کلاههای متفاوت مد شد. مثلاً اوایل سال 1330 کلاه پروازی خیلی مد بود. چون مردم بیشتر دوچرخه‌سوار بودند و کلاه پروازی تا روی گوش آنها می‌آمد. بعد از آن یک دوره کلاههای کپ نقاب‌دار مد بود. بیشتر جوان‌ها طرفدار این کلاه بودند. کپ بی‌نقاب هم کلاه مورد علاقه روشنفکران آن زمان بود. کلاههای بادکوبه‌ای، روسی، ملوانی و سواری از کلاههای پرطرفدار بودند. اما کلاه شاپو 90 سال است که روی بورس است.
رحمت اللهی می‌گوید: «قدیم‌ها کلاه شاپو جزئی از لباس کارمندان دولت بود و باید حتماً استفاده می‌کردند. افراد معمولی هم کلاه شاپو استفاده می‌کردند. چون ستاره‌های سینما، بیشتر این کلاه را سر می‌گذاشتند. مثلاً ناصر ملک مطیعی و محمدعلی فردین مشتری پروپاقرص این مغازه بودند و افرادی مثل لوطی‌ها و جاهلان هم که از این هنرمندان تقلید می‌کردند به تبعیت از آنان کلاه شاپو به سر می‌گذاشتند.
حتی با گذشت این سال‌ها هم کلاه شاپو طرفداران خود را دارد و هنوز قشر خاصی از جوان‌ها دنبال این کلاه می‌آیند.» او درباره قیمت کلاه توضیح می‌دهد: «از زمانی که من یادم می‌آید از 3ریال قیمت‌ها شروع شد و حالا کلاه شاپویی هست که قیمت آن یک میلیون تومان است. قیمت‌ها با توجه به پارچه و نوع دوخت آن قیمت‌گذاری می‌شود.»
کلاه شاپو همیشه مُد است
کلاه شاپو همیشه مد است و همیشه هم عده زیادی طرفدار آن هستند اما بعضی از کلاه‌ها مدتی رونق دارند و بعد از آن دیگر خریدار ندارند. مثلاً کلاه چرم نقاب‌دار سال‌های زیادی طرفدار نداشت تا اینکه رضا عطاران در سریال ترش و شیرین آن را روی سر گذاشت. آن وقت طرفداران این کلاه آنقدر زیاد شدند که این کلاه به اسم کلاه عطارانی معروف شد. یا این روزها پس از پخش سریال شهرزاد بانوانی که برای خرید کلاه می‌آیند نسبتاً زیاد شده‌اند و کلاه شهرزادی می‌خواهند.
بسیاری از بازیگران مشتری ثابت مغازه کلاه‌فروشی رحمت اللهی هستند. او اندازه دور سر این بازیگران را دارد و آنها را در دفترچه‌ای یادداشت کرده است. رحمت اللهی می‌گوید: «برای بیشتر فیلم‌های قدیمی از ما کلاه می‌خرند. به همین دلیل دور سر بازیگران را یادداشت کرده‌ایم تا اگر فوری به کلاهی نیاز داشتند ما کلاه مناسب برای بازیگر بفرستیم.» به گفته او مشتری ثابتش رضا عطاران است که هر ماه حداقل یک کلاه می‌خرد و حتی سیاستمدارانی که نمی‌خواهد اسمشان را بگوید هم مشتری‌اش بوده‌اند.
